TÔI NGHE NGƯỜI TA NÓI “GẠO BÒ”, “GẠO HEO” CÓ THỂ LÂY CHO NGƯỜI. VẬY XIN CÁC BÁC CHO BIẾT GẠO BÒ, GẠO HEO LÀ GÌ? TÔI LÀ NGƯỜI NUÔI HEO THÌ CÓ BỊ LÂY GẠO HEO KHÔNG?
(Một người chăn nuôi ở Thanh Hóa)
Không có gì thích thú cho bằng vào buổi sáng trời Thanh Hóa se lạnh, ngồi trước tô phở tái bốc khói thơm lừng, các bác sẽ vô tư thưởng thức món ngon mà không hề hay biết một nguy cơ đang rình rập khi ăn thịt bò hoặc thịt heo chưa nấu chín. Vậy bác hãy theo dõi nguy cơ đó là gì nhé?
Cả thịt bò và thịt heo đều có thể bị nhiễm “gạo” (đó là cái nang có chứa ấu trùng của hai loại sán khác nhau). Nếu thịt bò bị nhiễm gạo, từ khoa học gọi là cysticercus bovis, còn gạo heo được gọi là cysticercus cellulosae.
Sở dĩ gọi là gạo bò vì trong mô cơ của bò có những nang hình giống hạt gạo, màu trắng hoặc màu vàng nhạt, bên trong có chứa đầu sán. Đó là ấu trùng của sán dây Taenia saginata ký sinh trong ruột non của người. Bò là ký chủ trung gian, người là vật chủ cuối cùng.
Gạo heo được gọi là cysticercus cellulosae, cũng có hình dạng giống hạt gạo dài 6-15mm; rộng 3-5mm. Ngoài cùng là lớp màng mỏng, bên trong là lớp dịch trong suốt, trong đó có một chấm trắng đó là đầu sán, ấu trùng của sán dây Taenia solium ký sinh trong ruột non của người. Heo là ký chủ trung gian, người là vật chủ cuối cùng. Vòng đời của sán dây Taenia solim tương tự với vòng đời của sán dây Taenia saginata.
HEO, BÒ HÌNH THÀNH “GẠO” BẰNG CÁCH NÀO?
Người bị nhiễm sán dây Taenia solium hoặc sán dây Taenia saginata, sán dây trưởng thành ký sinh ở trong ruột non của người, nếu người phóng uế ngoài đồng, những đốt sán dây được theo phân người ra ngoài, trứng của sán dây có thể sống sót hàng tháng trên cánh đồng. Nếu heo ăn phải trứng sán dây Taenia solium hoặc bò ăn phải trứng sán dây Taenia saginata, khi trứng sán vào tới ruột non của heo, của bò, chúng được giải phóng và xâm nhập vào mạch máu, rồi đi đến hệ lâm ba và tới các cơ quan. Khoảng 40-50 ngày sau sẽ hình thành một nang gọi là gạo ở những nơi như cơ hoành, cơ liên sườn, cơ thăn, cơ cổ, cơ lưỡi. Kể từ khi heo, bò ăn phải trứng sán thì 2-4 tháng sau sẽ phát triển thành gạo hoàn chỉnh trong cơ. Do heo, bò chỉ là ký chủ trung gian nên heo và bò bị gạo thường không biểu hiện triệu chứng gì ra bên ngoài.
NGƯỜI BỊ NHIỄM SÁN DÂY HOẶC HÌNH THANH “GẠO” BẰNG CÁCH NÀO?
Ở trên người có hai trường hợp xảy ra:
–Trường hợp thứ nhất: Khi người ăn phải thịt heo hoặc thịt bò có chứa các nang ấu trùng (gạo) chưa được nấu chín hoặc ăn tái. Khi vào tới dạ dày, lớp màng ngoài của “gạo” sẽ bị phá vỡ, đầu sán được giải phóng và bám vào niêm mạc ruột non và phát triển thành sán trưởng thành chỉ sau 2-3 tháng. Sán Taenia solium trưởng thành dài khoảng 2-7m. Sán Taenia saginata trưởng thành dài khoảng 4-10m. Sán trưởng thành sản xuất ra khoảng 1.000 đốt sán dây, mỗi đốt chứa xấp xỉ 50.000 trứng. Sán trưởng thành tồn tại trong ruột non nhiều năm. Vòng đời của ký sinh trùng được hoàn tất.
Người bị sán dây có thể có các triệu chứng như đau bụng, ói, buồn nôn, ngứa vùng quanh hậu môn, suy nhược, chóng mặt, nhức đầu, tiêu chảy hoặc táo bón, ăn không ngon miệng, giảm cân.
–Trường hợp thứ hai: Khi người ăn phải thức ăn, nước uống có chứa trứng sán dây hoặc bằng cách tự nhiễm. Tự nhiễm là hiện tượng một người đã có Taenia solium trong ruột non và trứng sán hoặc những đột sán dây được đưa trở vào dạ dày từ ruột non do sự nhu động ngược. Lúc này những trứng sán được ăn vào hay do sự tự nhiễm sẽ bám vào ruột rồi di chuyển đến mô cơ, não, gan và những mô khác trong cơ thể. Ở đó chúng sẽ phát triển thành “gạo”. Sự hình thành gạo ở người là nguy hiểm nhất, vì nếu “gạo” khu trú ở não sẽ gây ra hiện tượng động kinh và có thể đưa đến tử vong.
PHÒNG NGỪA NHIỄM “GẠO HEO”, “GẠO BÒ” BẰNG CÁCH NÀO?
Nếu thịt bò, thịt heo bị gạo trữ lạnh ở nhiệt độ -10oC trong 10 ngày (tủ lạnh thường dùng trong nhà không đạt được nhiệt độ này) hoặc nấu chín thì sẽ diệt được gạo. Vậy để phòng ngừa tốt nhất là:
1. Nên ăn chín, uống sôi, không nên ăn thịt tái (không những chỉ đề phòng gạo mà còn phòng ngừa các bệnh khác có thể lây từ thú sang người nữa).
2. Phải rửa tay kỷ bằng xà phòng trước khi ăn.
3. Không nên phóng uế bừa bãi ngoài đồng mà phải đi vệ sinh trong nhà cầu.
Qua những thông tin vừa trình bày ở trên cho thấy việc lây “gạo bò”, “gạo heo” sang người là thông qua con đường ăn thịt bò, thịt heo bị nhiễm gạo từ thịt chưa nấu chín chứ không liên quan gì đến sự tiếp xúc trong quá trinh chăn nuôi. Vì vậy bác cứ yên tâm phát triển nghề chăn nuôi của minh nhé. Kính chúc sức khỏe và nhiều thành công.
PGS.TS.LÊ VĂN THỌ